Drie vragen aan…Rianne Haaijema

Het LECK stelt zo nu en dan drie vragen aan een professional die zich bezighoudt met het thema kindermishandeling. Deze keer bevragen we Rianne Haaijema, oprichter van Mendoo. Deze stichting zorgt voor een veilig onderkomen voor huisdieren bij huiselijk geweld.

De zorg voor huisdieren bij huiselijk geweld is nog een vrij onontgonnen gebied. Hoe belangrijk is het dat we in deze situaties ook naar de dieren kijken?
‘Binnen de hulpverlening hebben we het vaak over systeemgericht werken, maar daarin worden huisdieren vaak vergeten. Terwijl huisdieren vaak heel belangrijk zijn voor mensen. Ze bieden positieve effecten op geestelijk, lichamelijk en sociaal vlak. Zeker ook voor kinderen geldt dat een huisdier van grote betekenis kan zijn; het maakt niet uit wat het is, een hond, kat, konijn of een hamster. Dieren zijn zonder oordeel, vertellen niets door, ze zijn trouw – ongeacht wat je doet of wat je zegt. Juist als een kind het thuis moeilijk heeft, kan een dier van grote waarde zijn, levensreddend zelfs. Huisdieren kunnen een veilig maatje zijn, stress verminderen en zelfvertrouwen geven. Dat wordt nog wel eens onderschat.’

Uit cijfers blijkt dat huisdieren zelf ook kwetsbaar zijn als het gaat om huiselijk geweld en kindermishandeling. Wat kun je daarover vertellen?
‘Je ziet vaak in een setting van huiselijk geweld dat ook de huisdieren het moeten ontgelden. Uit onderzoek blijkt dat er in 55 procent van de gevallen van huiselijk geweld ook sprake is van dierenmishandeling. Naar schatting worden in Nederland jaarlijks zo’n 220.000 dieren slachtoffer van geweld. Dieren worden mishandeld uit onmacht, frustratie, woede… Als er veel frustratie is binnen het gezin, dan is het heel gemakkelijk om de hond even een rotschop te geven. Maar het mishandelen van een huisdier kan ook heel slim worden ingezet om een ander pijn te doen. Als je weet hoeveel je huisgenoot van het dier houdt, dan kun je iemand raken door dat dier iets aan te doen. Het dier wordt dan een machtsmiddel: als jij mij verlaat, dan maak ik je kat dood. Of: als jij niet luistert, dan doe ik je hamster wat aan. Wist je dat 41 procent van de vrouwelijke slachtoffers van huiselijk geweld hun vlucht met gemiddeld een jaar uitstelt uit angst voor wat er met het huisdier gaat gebeuren?

En ja, er zijn ook kinderen die zelf hun huisdier mishandelen. Dat kan onmacht zijn, imitatiegedrag (doen met het dier wat jou is overkomen), het naspelen van geweld of een uitlaatklep. Maar ook het herwinnen van kracht: de ouder mishandelt het kind, het kind mishandelt het dier. Er zijn ook kinderen die door een ander gedwongen worden om hun huisdier te mishandelen, of kinderen die hun huisdier vanuit eigen beweging doden, zodat het niet hoeft te lijden onder de mishandelingen van papa bijvoorbeeld. Hoe dan ook zijn al deze vormen van dierenmishandeling een grote rode vlag voor de problemen die zich binnenshuis afspelen. En om die reden al heel waardevol om ze serieus te nemen.’

Hoe belangrijk is het om dierenmishandeling vroegtijdig te signaleren? En: hoe doen we dat?
‘Dieren hebben een grote signalerende functie; in 25 procent van de gevallen van huiselijk geweld is het geweld gestart met het mishandelen van het dier. Dus als er iets met de hond aan de hand is, dan is de kans groot dat het in het hele gezin niet lekker gaat. Door beter te letten op het welzijn van de dieren, kunnen we voorkomen dat het geweld zich uitbreidt.

De signalen die dieren laten zien als ze slachtoffer zijn van mishandeling, lijken sterk op wat kinderen in dezelfde situatie laten zien. Maar daar waar kinderen soms heel goed zijn in het verbloemen van hun problemen, zijn dieren daar minder goed in. Dieren laten dus misschien nog wel sneller dan kinderen zien dat het thuis niet veilig is. Een duidelijk signaal is een dier dat in elkaar duikt op het moment dat je het benadert. We zien dit veel bij de dieren die wij opvangen. Ze kunnen over het algemeen best vrolijk overkomen, maar zodra je bij ze in de buurt komt, of je maakt een bepaalde beweging, dan reageren ze daar heel sterk op.

Het tegenovergestelde kan ook: dat een dier onverwacht heel erg naar jou als onbekende toetrekt. Dat is vreemd gedrag voor een dier, dat over het algemeen terughoudend is. Ook een belangrijk signaal is een dier dat angstig is, en in het bijzijn van de baas staat te trillen. Dan zijn er nog de dieren met ernstige haaruitval en huidziektes. Dat kan natuurlijk een medische oorzaak hebben, maar het kan ook worden veroorzaakt door stress.

Belangrijk is dat je signalen in context ziet. Wat hoort bij een dier en wat niet? Zie je meerdere dingen die niet pluis lijken, vraag er dan in ieder geval eens naar. Maak het bespreekbaar. Als arts zie je de dieren natuurlijk niet snel bij je in de spreekkamer, maar je kunt de dieren wel betrekken in het contact dat je met een gezin hebt. Vraag gerust aan een kind: vertel eens wie er allemaal bij jou thuis wonen – en vergeet dan de dieren niet. Dieren kunnen een heel mooie ingang zijn om informatie op te halen: is jouw hondje wel eens bang? En hoe komt dat dan? Het kan voor een kind helpend zijn om de zwaarte even ergens anders te leggen. Bovendien win je het vertrouwen van een kind door het dier bespreekbaar te maken; kinderen vinden het vaak heel leuk om over hun huisdier te vertellen. En als het vertrouwen er eenmaal is, kun je wat dieper ingaan op wat zij zelf meemaken.’

Over Mendoo
Mendoo streeft naar opvanglocaties waar, naast slachtoffers van geweld, ook huisdieren welkom zijn. Mogen huisdieren niet mee naar de opvang, dan wordt een gastgezin gezocht. Mendoo werkt samen met politie, Veilig Thuis en verschillende opvangvoorzieningen in Nederland. Mendoo geeft voorlichtingen en workshops en wordt gefinancierd door fondsen en gemeentes. Kijk voor meer informatie over Mendoo en dierenmishandeling op: www.mendoo.nl

Leestip
Huiselijk geweld en dierenmishandeling in Nederland – Wendy Garnier en Marie-José Enders-Slegers
https://nationallinkcoalition.org/wp-content/uploads/2013/08/Netherlands-DV-study-2012.pdf 

Het LECK is het Landelijk Expertise Centrum Kindermishandeling. Het LECK is 24/7 bereikbaar voor artsen bij (een vermoeden van) kindermishandeling. Een kinder- en forensisch arts kijken mee, geven advies en duiden medische bevindingen. Bel: 0900-4445444 of kijk op: www.leck.nu

15 juli ’25